Kadınlarda Sigara, Obezite, Hareketsizlik Menopozu Erkene Çekiyor

Uzmanlar kadın yaşamında önemli bir evre olan menopozu bazı alışkanlıkların ve hareketsizliğin tetikleyerek öne çektiğini belirtiyor.

Kadın hastalıkları ve doğum uzmanı Doç. Dr. Pınar Yalçın Bahat sigara, obezite ve hareketsizlik gibi nedenlerle menopozun giderek daha erken yaşlara kaydığını gözlediklerini söyledi. Menopozda yumurtalıklardan yumurta üretiminin yanı sıra östrojen ve progesteron hormonlarının yapımı da duruyor. Hormonlardaki bu değişiklik, biyolojik, psikolojik ve sosyal çok sayıda sıkıntıya neden olabiliyor. Dünyada ortalama menopoz yaşı 51. Fakat kadınların yüzde 95’i 45-55 yaş arasında menopoza giriyor. Yüzde 5’i 55 yaşından sonra (geç menopoz), yüzde 5’i 40-45 yaş arasında, yüzde 1’i de 40 yaşından önce (erken menopoz) menopoza giriyor. Türkiye’de menopoz yaşı ortalama 46-48. Türkiye ve dünyada menopoz yaşının öne geldiğini vurgulayan Bahat, “Kadın çok kıymetli bir zamanda menopoza giriyor. Bir sürü kadın menopozda yaşadıkları nedeniyle işten ayrılmak zorunda kalıyor. Deliryuma yakın depresyon ve diğer bulguları yaşayan kadınlar var” dedi. Menopoz yaşının öne gelmesinin sebepleri bildik. Bahat epigenetik faktörlerin etkili olduğunu söyledi: “Aile hikayesi varsa zaten o ön planda. Ama epigenetik faktörler arasında sigara, obezite, hareketsiz yaşamı sayabilirim. Bunlar birlikte menopoz yaşını çok ciddi öne alıyor.” Ömrün uzamasıyla kadınlar yaşamlarının üçte birinden fazlasını menopozdan sonra geçiriyor. Uzun yıllar boyunca östrojen ve progesterondan mahrum kalması bu sürecin ve sonrasının iyi yönetilmesini gerektiriyor. Özellikle östrojen hormonu eksikliği erken dönemde ateş basması, terleme, unutkanlık, uykusuzluk, depresyon, sinirlilik vs. yol açıyor. Menopozdan sonraki 10-15 yılda, östrojenin koruyucu etkisi tamamen ortadan kalktığı için bu kez kemik erimesi, kalp krizi, inme, demans riski göz ardı edilemeyecek kadar artıyor. 25 yıl önceki araştırmanın izleri sürüyor Dr. Bahat menopoz sürecini ve hormon tedavileri süreci hakkında verdiği bilgiler söyle: 2002’ye kadar menopoza giren hemen her kadın için hormon tedavisi öneriliyordu. Ancak WHI (Women’s Health Initiative) çalışmasının sonuçlarının açıklanması tıp dünyasında büyük bir kırılma yarattı. Ortalama yaşı 63, beş yıl ve daha uzun süredir menopozda, pek çoğunda kronik sağlık sorunları bulunan ve sigara içen kadınlara yüksek dozda sentetik hormon verilerek yapılan bu çalışmanın sonuçları tartışmalı da olsa bir süre paradigmaları değiştirdi. Araştırmaya göre, hormon tedavisi meme kanseri, emboli, inme risklerini artırıyordu. Hatta o kadar riskli bulundu ki kadınlara daha fazla hormon vermemek için araştırma yarıda kesildi. Tüm handikaplarına rağmen araştırmanın sonuçları kısa zamanda Türkiye’ye de yansıdı. Kadınları meme kanseri olma korkusu sardı. Hormon tedavileri bırakıldı. Menopoz klinikleri hızla kapatıldı. Hekimler reçetelemekten korktu. Kadınlarsa bu zor süreçlerinde kendileri ve sorunlarıyla baş başa kaldı. Ancak aradan geçen yaklaşık çeyrek yılda yeni araştırmalar çıktı. Biyoeşdeğer hormonlar seçenekler arasında güçlendi, süreci destekleyen başka yöntemler geldi. Menopoz tedavileri giderek kişiselleştirildi. Yine de pek çok kadın korkudan, hormon almaktansa zorluk yaşamayı tercih ediyor. Yıllar içinde başka yararları gösterildi Kanser hikayesi olan kadınlara bu tedavileri vermediklerini belirten Bahat, şunları söyledi: “Araştırmadaki kadınların ortalama yaşı 60 üstüydü. Bizse menopozun ilk 10 yılı vermiyorsak, sonraki 10 yılda da vermiyoruz. Ayrıca araştırmada hormonlar hem verilmemesi gereken zamanda hem de çok yüksek dozlarda verilmiş. Diğer yandan o kadar yanlış kullanıma rağmen kolon kanseri, kalp damar rahatsızlıkları, kemik kırıklarına karşı koruyucu olduğunu da görülmüştü. Son çalışmalardaysa östrojeni hep kadınlıkla bağdaştırsak da en fazla reseptörünün (almacı) beynimizde olduğu gösterildi. Yani demans, unutkanlık ve Alzheimer ile birebir ilişkisi var. Hormon tedavileri önemini koruyor.” ‘Menopozu geciktirmiyoruz’ Menopozda hormon tedavilerinin yaşlanmayı önlemek için verildiği algısı yaygın. Buna karşılık bazı kadınlar ‘ben doğal yaşlanmak istiyorum’ diyor. Bahat aslında tedavilerle doğal yaşlanmanın engellenmediğini söyledi: “Doğalı yaşıyoruz. Menopozu geciktirmiyoruz. Sadece çok düşen hormonları belli bir seviyeye getiriyoruz ki vücut buna uyum sağlasın. Yaşlanmak da bir süreç. Ama kadının hayat kalitesini artırmak için hormon tedavisini vermemiz gerekiyor.” Menopoz tedavileri denince genellikle akla östrojen geliyor. Oysa progesteron ve hatta testosteron da eş zamanlı olarak süreçte rol oynuyor. Bahat “Östrojen düşmeye başlayınca bu iki hormonda da dengesizlik oluyor. Çoğu zaman testosteron da düşmeye başlıyor. Vücudumuzda hepsinin bir görevi var. Östrojen, progesteron ve testosteron çok ciddi dalgalanınca vücut tepetaklak oluyor. Çoğu zaman pek çok bulguyu östrojen düzeltiyor. Progesteron biraz daha yardımcısı gibi oluyor. Eskiden rahmi korumak (kalınlaşmasın diye) için progesteron verirdik. Artık örneğin uyku problemi varsa, rahimi olsun ya da olmasın östrojenin yanına progesteronu ekliyoruz.” Kas kitlesi testosteronla korunuyor Bahat östrojen ve progesteronun yanına testosteronun eklenmesinin başka durumlarda da önemli olduğunu anlattı.  Bazı kadınların cinsel yaşamlarında sorun olmadığını söyleyerek testosteron istemediğini belirten Bahat, “Testosteronun duygu durumuna etkisi çok büyük” dedi. Bir başka önemsediği etkisi kas kütlesi üzerinde. Kasları korumak için de kullanılıyor: “Çünkü menopoza girince bir kilo artışı, karın çevresinde yağlanma olur. Aslında orada ana sorun yemek değil, yakmada. Büyük kas kütlesi olanlar çok yakar. ‘Üst bacak kası güçlü kadının beli ince olur’ deriz. Kasları korumak için düşük dozda testosterona ihtiyacımız var. Önce kademeli östrojen ve progesterona başlıyoruz. Üç-dört ay sonra kadın için uygunsa testosteronu ekliyoruz.” Her reçete kişiye özel Hormon tedavisini kişiye özel planladıklarını vurguladı. Kimi hastada biyoeşdeğer, kiminde sentetik hormonlar işe yarıyor. Ancak döviz fiyatlarındaki artışa rağmen ilaç kurunun reelin altında kalması firmaların Türkiye’den bazı ilaçlarını çekmesine yol açıyor. Diğer yandan zaten Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) karşılamıyor. Bunların arasında menopozda kullanılan biyo eşdeğer ilaçlar var. Bahat, “Menopozdaki bütün kadınların farklı ihtiyaçlarını karşılayacak ilaçlar üretiliyor. Sadece erişim ile ilgili sıkıntılar var. Biyoeşdeğer dediğimiz jelleri, bantları çok sık kullanıyoruz. Ama mesela bantlar artık Türkiye’de yok. Hormon replasman tedavisinde elimiz ayağımız olan pek çok ilaç piyasadan çekildi. Şu an elimizde birkaç hap ve jel kaldı. Olanları de devlet karşılamadığı için vermek istediğimiz ama tamamen ekonomik nedenlerle alamayan pek çok kadın var. Aslında firmalar çekileceklerini de açıkladılar.  Ama biz bunun için hiçbir önlem almadık maalesef. Dışarıdan getirebilen getiriyor. Bir şekilde temin etmeye çalışanlar, sekiz avroluk ilaca 3 bin lira civarında para ödüyor. ” ‘Süreyi hasta-hekim birlikte belirliyor’ Bahat sürecin yönetimiyle ilgili ayrıca şunları anlattı: *Kılavuzlar bu tedavilere hekimle hastaların kendisinin karar vermesi gerektiğini söylüyor. Hasta devam etmek istemezse bırakabilir tabii ki ama 15-20 yıl kadar, güvenle kullanabileceğini görebiliyoruz. *Ama kullanım şekli tamamen bireysel. Yani aynı yaşta, aynı profilde iki kadına şikayetlerinin farklılığına göre hem dozu farklılaştırıyoruz hem de alınma yolunu. Tamamen bireyselleştirilmiş tedavi uyguluyoruz. *Hormon tedavisi bir hekimin verip ‘Bir tedavi verdim, çekildim’ diyebileceği bir tedavi değil. Hasta ve hekimin iyi işbirliği yapıp çok sıkı takip edilmesi gerekiyor. *Memelerin ultrasonografi ve mamografiyle kontrolü önemli. Mümkünse bu kontroller aynı radyoloji uzmanı tarafından, yılda bir yapılmalı. Gerekli görülürse ultrasonografiyle altı ayda bir bakılabilir. *Bugün biliyoruz ki alınan hormondan bağımsız olarak yaşam tarzı ve fazla kilo kanser olmada belirleyici. ‘Hormon almaktan korkuyorum’ deyip sigara kullanan çok kadın var. *Biz kadın doğum uzmanları rahim duvarı kalınlığını ölçüyoruz. Değişiklik olup olmadığına bakıyoruz. Ama beklenmeyen, ara kanama halinde hekime başvurmak gerekiyor. *Menopozda ilk bulgulardan biri uykudaki bozulma. İkinci en sık başvurulan hekim kardiyologlar. Çünkü östrojenin düşmesine bağlı taşikardi çok görüyoruz. *Kreatinin uyku, kas üzerine çok güzel etkisi var. Ama kreatin kafaya göre kullanılabilecek bir takviye değil. Mutlaka böbrek sağlığınızı çok iyi olduğu bilinmeli. Ve dozajlama yapılırken de yine böbrek değerleri mutlaka hekim tarafından takip edilmeli. Bazı kadınlar için çok doğru olmayabilir. Çünkü ödem yapıcı. Ödemi sevmiyoruz. *Küçük ağırlıklı egzersiz kasları ve kemikleri korumak için çok önemli. Ancak bu egzersizleri yaparken pelvik taban kasları korunmalı. Kontrolsüz egzersizler ciddi sarkma ve idrak kaçırma sorunlarına yol açıyor. *Stresi yönetmek önemli. En basitinden nefes egzersizi bunun için yardımcı olabilir.