İfade Özgürlüğü Derneği’nin (İFÖD) başvurusunu değerlendiren Danıştay, İçişleri Bakanlığı’nın dernekleri “yüksek, orta ve düşük risk” gruplarına ayırarak denetlemesine imkân tanıyan düzenlemenin ilgili hükümlerini iptal etti. Karar, örgütlenme özgürlüğü açısından emsal nitelikte değerlendiriliyor.

5253 sayılı Dernekler Kanunu’na 2020 yılında getirilen değişiklikle, İçişleri Bakanlığı denetimlerini “risk analizi”ne dayandırmış ve 2021’de yayımlanan yönetmelik değişikliğiyle bu analiz doğrultusunda derneklerin denetim usulleri belirlenmişti. Risk grupları ise Sivil Toplumla İlişkiler Genel Müdürlüğü tarafından tespit ediliyor, kriterler her yıl değiştirilebiliyordu.

İfade Özgürlüğü Derneği, bu düzenlemenin yasal dayanaktan yoksun olduğunu, risk kavramının tanımlanmadığını, sınıflandırmanın yasada öngörülmediğini ve usul-esasların idareye bırakılmasının keyfiyete yol açtığını belirterek Danıştay’a dava açtı. Dernek, düzenlemenin örgütlenme özgürlüğünü ihlal ettiğini de vurguladı.

Danıştay 10. Dairesi, 28 Mayıs 2025 tarihli kararında; Ek 1. maddenin 1. fıkrasının 3., 4., 5. ve 6. cümleleri ile 2., 3. ve 4. fıkralarını ve Ek 3. maddeyi iptal etti.

Kararda şu gerekçelere yer verildi:

Risk gruplarının hangi kriterlere göre belirleneceği açıkça ortaya konmamış,

Kriterlerin her yıl değiştirilebilir olması hukuki güvenlik ve belirlilik ilkesine aykırı bulunmuş,

Denetimlerin keyfi hale gelme riski nedeniyle anayasal güvencelerin zedelenebileceği belirtilmiştir.

Mahkeme ayrıca, kişilerin kendilerine uygulanacak hukuk kurallarını önceden bilme hakkının hukuk devleti ilkesinin temel unsuru olduğunu hatırlatarak, yönetmelikteki düzenlemelerin bu koşulları taşımadığını açıkça belirtti.

İfade Özgürlüğü Derneği’nden çağrı

Kararın ardından açıklama yapan İfade Özgürlüğü Derneği, başta insan hakları örgütleri olmak üzere tüm sivil toplum kuruluşlarını ilgilendiren bu kararın, ifade ve örgütlenme özgürlüklerinin korunması açısından önemli bir kazanım olduğunu belirtti. Dernek, İçişleri Bakanlığı’nı yeni düzenlemeler yaparken ilgili sivil toplum aktörleriyle istişareye davet etti ve anayasal haklara saygı gösterilmesi gerektiğini vurguladı.